2. Historia. Jatorria
2.3. Historia. Kronologia
Lehia hauen jatorria eta sustraiak alde batera utzita, atzera begiratuta kirol
honen kronologian esanguratsuak diren zenbait aipamen nabarmendu nahi ditugu
orain.
1547. urtea
Arrantzaleen arteko estropadak antzinatik jokatzen zirela jakin badakigun arren,
dokumentaturik dugun zaharrena 1547. urtekoa da. Dokumentu horretan ageri da
nola Elantxobeko eta Bermeoko marinelak liskarretan zeuden balea baten jabegoa
zela eta. Hori argitze aldera, estropada bat jokatzea erabaki zuten, garaileak
balea sari gisa eskuratu zezan. Dena den, gerora Elizako agintariek zalantzan
ipini omen zuten aipatutako akordioa.
1662. urtea
Felipe IV.ak gortera eraman zituen Pasaiako 12 emakume, bateletan arraunlari-lanean
aritzen zirenak.
1719. urtea
Antzinako estropada ospetsuen artean, ordea, ezin ahatz dezakegu 1719ko bat.
Han, Bermeoko eta Mundakako herriek Izaro uhartearen jabegoa jokatu zuten estropadan.
Geroztik, garaipen hori gogoratzeko, urtero Bermeon, herriko jaietan (uztailaren
22an), prozesioan joan ohi dira txalupaz, eta itsasora teila bat botatzen dute
(mugarri gisa), uhartea udalarena dela aldarrikatzeko.
1854. urtea
XIX. mendeko erdialdean, bai Bizkaian, bai Gipuzkoan, hainbat herriren arteko
estropadak (apustuak) izan zirela badakigu. Oso-oso luzeak izaten ziren: Ondarroa-Getaria
(1854), Hondarribia-Donostia (1871). Horietako zenbaiten berri jasotzen du Azkuek
Euskal Kantutegian.
1879. urtea.
Kontxan irailean jokatzen diren estropadak urte horretan hasi ziren antolatzen.
Hasiera batean, traineruan parte hartzeko ezinbestekoa zen portu horretako lanposturen
batean lanean aritzea gutxienez 6 hilabete lehenagotik, diru truke kanpokoak
fitxatzea galarazteko asmoz. Lan-kontratu hori itsas komandantziak egiaztatu
behar zuen.
1910. urtea.
Donostiako estropadaren luzera 3 itsas miliara ekarri zen, ordura arte 4 miliakoa
izana baitzen.
1910. urtetik aurrera
XX. mendeko lehenengo bi hamarkadetan helizearen bulkadak arraunena ordeztu
zuen. Beraz, arraunezko traineruak pixkanaka galtzen hasi ziren, lanerako ordezko
erosoago eta errentagarriago bat sortu baizen: ontzi motorduna. Gauzak horrela,
eguneroko arrantza-lanerako izan beharrean, berariaz lehiarako ziren traineruak
egiten hasi ziren.
1916. urtea.
Estropadetarako eguneroko arrantza-lanetan erabilitako ontziez baliatu ziren
ordura arte. Urte horretan lehenengo aldiz lehiaketarako berariaz diseinatutako
ontzia agindu zion Getariako arrantzaleen kofradiak ontzigileari. Horrela, Golondrina
izeneko trainerua egin zuen Mutrikuko Olazabal ontzigileak. Ontzi horrek 400
kg zuen, ordura artekoen erdia eta egungoen bikoitza.
1919. urtea.
Bilakaera horren eraginez, Bilboko estropaden araudian (1919) eta Donostiakoenean
(1922), ontziei buruzko oharrak txertatu ziren. Neurri horien bidez, kirolariek
erabiliko zituzten traineruen arteko aldeak murriztu nahi ziren, kirolaren oinarri
den berdinen arteko lehia ez haustearren, ahal zen heinean.
1945. urtea
Arraunlarien urritasuna ikusirik, trainerilla asmatu zuten Bizkaian. Lehenengoa
Lamiakoko Alsa ontzigileak egin zuen.
1947. urtea.
Arrauneko kirol-federazioa sortu zen, eta arautegi ofizial estandarra orokortu
zen. Estropadetan parte hartzeko, arraunlari guztiek federazioaren lizentzia
izan behar zuten. Dena den, kirol-elkartearen izaera ez zetorren guztiz bat
egun dugun ikuspegiarekin. Arrantzaleen kofradiei eta antzeko antolakundeei
onartzen zitzaien izaera juridiko hori.
1951. urtea
Traineruen artean zeuden desberdintasunei aurre egiteko asmoz, esate baterako,
Donostiako Turismo Elkarteak erabaki zuen bere estropadarako traineruak berak
eraikitzea. Orioko Ikatzeta ontzigileak egin zituen 324 kiloko 8 traineru beltz
haiek. Horrenbestez, 1970eko hamarkada arte zozketaz egokitutako antolatzaileen
ontzia erabiltzen zuten elkarteek, desberdina bi igandeetan, izan litezkeen
aldeak orekatzeko asmoz.
1955-1957
Kontxako estropadak 3 ziaboga eta 4 luzetara jokatu ziren. Hurrengo urtetik
aurrera, berriz ere, 2 luze eta ziaboga bakarrera itzuli zen, eta ohitura horrek
orain arte iraun du.
1960. urtea
Aulki mugikorreko outriggerretan parte hartzen zuten arraunlariei debekatzen
zitzaien tostako arrauneko eta yoleneko estropadetan parte hartzea. Aurreiritzi
ugari zeuden tostako arraunaren eta arraun olinpiarraren artean. Azken hori
«andereño»en kirola zela esaten zen, ipurdia eta eskuak urratzen
ez zirelako eta estropadak laburragoak zirelako. Hamarkada bat geroago onartu
zen bateragarriak zirela eta arraun olinpiarreko prestaketa tostako arraunerako
oinarria izan daitekeela.
1960. urtea
Tradizioari eutsiz, traineru bakoitzak bere herritartasuna gordetze aldera,
1960ko hamarkada arte traineru batean parte hartzeko herri horretan erroldatuta
egotea ezinbestekoa izan zen.
1968. urtea
Estatuko azken yolen txapelketa antolatu zen. Behin arraunketa mota hori galduta,
tostako arraunak eta arraun olinpiarrak bakarrik iraun dute.
1970. urtea.
Ibai-arroen araudia sortu zuten. Gipuzkoako lurralde historikoa 5 ibai-arroren
arabera banatu zuten, eta traineru bakoitzak ezin zezakeen mutilik har bere
eremutik kanpo. Diruaren bidez selekzioak eta nahasteak sortzea galarazi nahi
zuen. Asmoa zen traineru bakoitzak bere ordezkaritza naturala izaten jarraitzea.
Ibai-arroen zatiketa honela gelditu zen:
- Oria ibaia: Orio, Aia, Lasarte, Zarautz.
- Donostia, Hernani.
- Pasaia, Errenteria, Lezo, Oiartzun.
- Hondarribia, Irun, Oiartzun, Lezo.
- Zumaia, Mutriku.
1972. urtea
Kontxako estropadetan, aurreko zenbait garaitan, nahikoa koadrila elkartzeko
(osatzeko) arazo latzak izan bazituzten ere, egoera erabat aldatu zen. Izena
eman nahi zuten guztiek parte hartzea ezinezkoa zela ikusita, 8 koadrila onenak
aukeratzeko aurretik sailkapen-estropada bat egiten hasi ziren lehenengo aldiz
urte honetan.
1990eko hamarkada
Zuntzezko traineruak zabaltzen hasi ziren. 2005eko denboraldian, Urdaibaiko
egurrezko traineruak garaipen ugari erdietsi zituen. Hura izan zen goi-mailan
egurrezko ontzia erabili zuen azken taldea.
2004. urtea
TKE Traineru Kluben Elkartea sortu zen. Hainbat autonomia-erkidegotako (Galiziako,
Kantabriako, EAEko) gobernuek diruz lagundurik, goi-mailako traineruen liga
eratu zuten.
2005. urtea
Arraun elkarte bakoitzak senior mailan bere bertako harrobian hasitako zenbat
arraunlari izan behar dituen gutxienez zehaztu (finkatu) egiten da lehenengo
aldiz. Neurri honekin elkarte aberatsek besteek sortutako arraunlari onak etengabe
erostea saihestu nahi da.
2006. urtea
Beste arraun-talde bateko arraunlari bat fitxatzean, beste elkarteari diruzko
ordaina eman beharra ezarri zen, “prestakuntza-eskubideak” zirela
eta.
